Günümüzün hızla gelişen şehirleşme süreçlerinde, sürdürülebilirlik anlayışı, enerji verimliliği ve çevre dostu uygulamalar giderek daha fazla önem kazanmıştır. Ancak bu dönüşüm, beraberinde bazı yangın güvenliği risklerini de getirmektedir. Yapılar, sadece çevresel faktörlere karşı dayanıklılığı sağlamakla kalmayıp, aynı zamanda kullanıcı konforunu ve güvenliğini de temin etmek için tasarlanmaktadır.
Yangın, etkisini çok kısa sürede gösteren ve büyük zararlara yol açabilen bir tehdit olarak, diğer çevresel faktörlerden daha farklı bir öneme sahiptir. Bu bağlamda, sürdürülebilir yapıların yangın güvenliği açısından gözden geçirilmesi kritik bir gereklilik halini almıştır.
Teorik Çerçevede Yangın ve Sürdürülebilirlik:
Yangın, herhangi bir yapıda meydana geldiğinde yalnızca mal kaybına değil, insan hayatına da büyük tehditler oluşturabilir. Yapının tasarım aşamasında yangın güvenliği önlemleri alınması, kullanım süresince de düzenli aralıklarla kontrol edilmesi gereken bir durumdur.
Ancak yangın meydana geldikten sonra yalnızca çevresel uygunluk şartları altında tahliye ve yangın söndürme ekiplerinin müdahale edebilmesi mümkündür. Dolayısıyla, yapısal güvenliğin temin edilmesinde yangına karşı alınacak pasif ve aktif önlemler büyük önem taşır.
Bununla birlikte, 20. ve 21. yüzyılda yaşanan teknolojik gelişmeler, sanayileşme ve kentleşme, enerji talebinin hızla artmasına sebep olmuştur. Bugün, enerjinin büyük bir kısmı fosil yakıtlardan elde edilmekte olup, bu kaynakların tükenebilir olmasından dolayı alternatif enerji kaynaklarına yönelim artmaktadır.
Ancak, sürdürülebilirlik adına kullanılan malzeme ve sistemlerin yangın güvenliği üzerindeki etkisi, henüz tam anlamıyla çözüme kavuşmamış bir sorundur.
Sürdürülebilir Yapılarda Yangın Riskleri:
Sürdürülebilirlik uygulamaları, yapının enerji verimliliğini artırırken aynı zamanda çevreye duyarlı malzeme ve sistemlerin kullanımını teşvik etmektedir. Bu doğrultuda, yeşil bina uygulamaları, geleneksel yapılarla kıyaslandığında çevre dostu malzemelerin, sistemlerin ve teknolojilerin daha yoğun kullanıldığı bir alandır.
Ancak, bu yeni nesil malzemeler ve uygulamalar, yangının seyrini etkileyebilmekte ve yangın riski oluşturabilmektedir. Özellikle Amerika’da yapılan araştırmalar, yeşil bina uygulamaları nedeniyle çıkan yangınların yayılmasında kullanılan malzemelerin etkili olduğunu ortaya koymuştur.
Sürdürülebilir uygulamaların yaygın olduğu diğer ülkelerde de benzer bulgular elde edilmiştir. Türkiye’deki yangın verileri incelendiğinde ise, enerji verimliliğini artırma amacıyla kullanılan malzemelerin yangın riskine yol açtığı gözlemlenmiştir. Bu noktada, sürdürülebilir yapı malzemelerinin ve sistemlerinin yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi, büyük önem taşımaktadır.
Uluslararası Yeşil Bina Sertifikalı Yapılar ve Yangın Riskleri
Uluslararası yeşil bina sertifikasına sahip bazı yapıların sürdürülebilirlik uygulamaları incelenmiştir. Alışveriş merkezi, hastane, kongre merkezi gibi farklı fonksiyonlara sahip ve kullanıcı sayısının fazla olduğu yapılar ele alınarak, her bir yapının yangın güvenliği açısından değerlendirilmesi yapılmıştır.
Bu yapılar, sürdürülebilirlik kapsamında kullanılan ve yangın riski oluşturduğu bilinen malzeme ve sistemler açısından değerlendirilmiştir.
Yapılarda kullanılan sürdürülebilir malzeme ve sistemlerin yangın güvenliği üzerine etkisi, özellikle yangın öncesi ve sonrası alınacak önlemlerle azaltılabilir. Bu bağlamda, yeşil bina uygulamalarında kullanılan malzemelerin yangına karşı dirençli olup olmadığını belirlemek, yangın riski oluşturabilecek faktörleri öngörmek ve gerekli tedbirleri almak gerekmektedir.
Ülkemizdeki mevcut yangın güvenliği yönetmeliklerinin yeşil bina uygulamalarıyla uyumsuzluk göstermesi, yangın güvenliği açısından eksikliklere yol açmaktadır. Bu nedenle, sürdürülebilir yapılar için özel yangın güvenliği önlemlerinin geliştirilmesi gereklidir.
Bu önlemler, sistem ve malzeme üreticilerinin yangın güvenliğini artıracak şekilde ürünlerini geliştirmeleri ve mimarların, mühendislerin tasarım aşamasında yangın güvenliğini ön planda tutarak uygun çözümler geliştirmeleri açısından önemlidir.
Mevzuatın Geliştirilmesi ve Risklerin Sınıflandırılması:
Sürdürülebilir yapıların yaygınlaşması, bu yapıların yangın riski taşıyan unsurları üzerine daha fazla araştırma yapılmasını zorunlu kılmaktadır. Bu bağlamda, mevcut yangın güvenliği mevzuatının yeniden gözden geçirilmesi, yeşil bina uygulamalarına uygun yeni standartların belirlenmesi gerekmektedir.
Literatürdeki boşlukların doldurulması, yangın riski taşıyan unsurların sayısal verilerle analiz edilerek, olası risklerin sınıflandırılması, bu tür yapılar için güvenlik önlemlerinin belirlenmesine katkı sağlayacaktır.
Sonuç olarak, sürdürülebilir yapıların yangın güvenliği ile ilgili uygulamalarını analiz etmek, hem ulusal hem de uluslararası ölçekte yapılan çalışmalarla desteklenmeli, yangın güvenliğini sağlamak adına sistematik bir yaklaşım benimsenmelidir.
Yangın güvenliği konusunda yapılacak iyileştirmeler, kullanıcıların can ve mal güvenliğini sağlayacak, aynı zamanda sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmada kritik bir rol oynayacaktır.
Uluslararası Standartların Özeti
| Standart | Kapsam | Öne Çıkan Konular | Türkiye Mevzuatı ile Fark |
|---|---|---|---|
| NFPA 101 (Life Safety Code) | Yaşam güvenliği, tahliye, acil çıkışlar | Kaçış yolu sayısı/genişliği, seyahat mesafesi, acil aydınlatma, tahliye stratejisi | BYKHY daha genel; NFPA daha ayrıntılı formüller ve senaryo bazlı yaklaşım sunar |
| NFPA 13 | Sprinkler tasarım ve montajı | Tehlike sınıfları, yoğunluk–alan kriterleri, su beslemesi, hidrolik hesap | Türkiye’de bazı bina türlerinde zorunlu değil; NFPA’de kapsam daha geniş |
| NFPA 72 | Yangın algılama ve alarm sistemleri | Dedektör tipleri, yanlış alarm önleme, sesli tahliye, test-bakım prosedürleri | BYKHY temel zorunluluklar getirir; NFPA 72 daha detaylı tasarım ve işletme kuralları içerir |
| EN 13501 | Yapı malzemeleri yangına tepki ve dayanım sınıflandırması | Tepki sınıfları (A1–F, s/d ekleri), dayanım sınıfları (REI) | Türkiye’de BYKHY süre değerleri verir; EN 13501 çok daha detaylı sınıflandırma sistemi sağlar |
| EN 54 (seri) | Yangın algılama ve alarm cihazlarının ürün performansı | Dedektör, panel, siren, uyumluluk (EN 54-13), CE belgeleri | Türkiye’de ürün seçiminde EN 54 (CE) şarttır; sistem tasarımında genelde NFPA 72 referans alınır |
| EN 12845 | Sprinkler sistemleri (Avrupa yaklaşımı) | Tehlike sınıfları (LH, OH, HH), tasarım yoğunlukları, su kaynağı sınıfları | Türkiye’de yaygın; NFPA 13’e göre farklı sınıflandırma ve yoğunluk değerleri var |
| ISO 834 | Yangına dayanıklılık deneyleri | Fırın testleri, zaman–sıcaklık eğrisi, REI değerleri | Türkiye’de EI/REI değerleri ISO/EN test raporları ile doğrulanıyor |
| ISO 7240 (seri) | Yangın algılama ve alarm sistemleri (küresel seri) | Cihaz performansı, sistem tasarımı, entegrasyon | EN 54 ile benzer; uluslararası projelerde ISO kullanılabiliyor |
| ISO 23932 | Yangın güvenliği mühendisliği – performans temelli yaklaşım | Hedef ve kriter belirleme, senaryolar, modelleme, eşdeğer güvenlik analizi | Türkiye’de sınırlı uygulanıyor; BYKHY’de yer almıyor ama özel projelerde eşdeğe |
Sonuç: Türkiye’de mevzuat minimum gereklilikleri sağlıyor, ancak NFPA/EN/ISO daha detaylı ve performans temelli çözümler sunuyor.
NFPA – EN Karşılaştırma Tablosu
| Konu | NFPA (ABD) | EN (Avrupa) |
|---|---|---|
| Kapsam Yaklaşımı | Daha detaylı ve senaryo bazlı; performans temelli çözümleri destekler | Daha ürün odaklı ve sınıflandırıcı; CE/uygunluk belgeleri ön planda |
| Kaçış ve Tahliye | NFPA 101: çıkış sayısı, yönü, genişlik, seyahat mesafesi için net formüller ve senaryolar | BYKHY’ye uyarlanmış; EN’de tahliye için bağımsız detaylı standart bulunmaz, genelde ulusal yönetmeliklerle entegre |
| Sprinkler Sistemleri | NFPA 13: Tehlike sınıfları (Light, Ordinary, Extra Hazard), yoğunluk–alan kriterleri, hidrolik hesap | EN 12845: Tehlike sınıfları (LH, OH, HH), farklı yoğunluk değerleri; su kaynağı sınıfları (single, superior) |
| Algılama & Alarm | NFPA 72: Sistem tasarımı, dedektör tipleri, yanlış alarm önleme, entegrasyon ve bakım kuralları çok ayrıntılı | EN 54 serisi: Cihazların performans ve ürün standartları; CE işareti ile zorunlu ürün belgelendirmesi |
| Malzeme & Yapı Elemanları | NFPA’de ürün sınıflandırmaları daha sınırlı; uygulama esaslı (ör. sprinkler koruması zorunlu) | EN 13501: Malzemeler için ayrıntılı yangına tepki (A1–F) ve dayanım (REI) sınıfları |
| Uygulama Kültürü | Tasarım mühendislerine geniş serbestlik, performans temelli analizler yaygın | Ürün belgeleri ve tip onaylar ön planda; tasarım genelde ulusal yönetmeliklerle şekilleniyor |
| Türkiye’de Kullanım | Uluslararası projelerde (özellikle yüksek bina, AVM, endüstriyel tesislerde) tasarım ve kontrol için sık kullanılır | Kamu ve özel sektör projelerinde cihaz/malzeme seçimi için EN standartları zorunlu; CE belgesi şarttır |
