Binalarda Yangın Tahliyesine İlişkin Temel İlkeler ve Zorunluluklar
Binalarda yangın tahliyesine ilişkin temel ilkeleri, yasal zorunlulukları ve yapısal gereklilikleri “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik” çerçevesinde özetlemektedir. Tahliyenin temel amacı, yangın veya diğer acil durumlarda can ve mal kaybını en aza indirmektir. Bu hedefe ulaşmak için, kaçış yollarının her zaman açık ve engelsiz tutulması, yapıların yeterli sayıda ve kapasitede çıkışa sahip olması, duman kontrol sistemlerinin tesis edilmesi ve acil durum ekiplerinin kurulup eğitilmesi kritik önem taşımaktadır.
Temel bulgular şunlardır:
Kaçış Yolları:Binalarda can güvenliği tek bir tedbire dayandırılamaz. Kaçış yolları, bir yapının herhangi bir noktasından güvenli bir alana kadar olan engellenmemiş yolun tamamıdır ve asansörler bu yolların bir parçası olarak kabul edilmez.
Yapısal Gereklilikler:Bütün yapılarda en az iki korunmuş çıkış bulunması esastır. Çıkış sayısı, kullanıcı yüküne (örneğin, 500 kişiyi aşan yerlerde en az 3, 1.000 kişiyi aşan yerlerde en az 4 çıkış) göre artar. Kaçış merdivenleri, yangına karşı belirli sürelerde (duvarlar için 120, kapılar için 90 dakika) dayanıklı malzemelerle inşa edilmelidir.
Duman Kontrolü:Belirli yükseklik eşiklerini (örneğin, konut dışı binalarda 30,50 m, konutlarda 51,50 m) aşan yapılarda, kaçış merdivenlerinin duman sızmasına karşı basınçlandırılması zorunludur. Ayrıca 51,50 m’yi aşan binaların ortak alanlarında duman kontrol sistemleri kurulmalıdır.
Ekipler ve Sorumluluklar:Belirli büyüklükteki yapılarda (örneğin, 50 kişiden fazla insan bulunan konut dışı yapılar) söndürme, kurtarma, koruma ve ilk yardım gibi acil durum ekiplerinin oluşturulması ve yılda en az bir kez tatbikat yapılması mecburidir. Yangın güvenliğinden birincil derecede bina sahibi veya yöneticisi sorumludur.
Aydınlatma ve Yönlendirme:Tüm kaçış yollarında, normal aydınlatma kesildiğinde otomatik olarak devreye giren ve en az 60 dakika çalışan acil durum aydınlatma ve yönlendirme sistemlerinin bulunması şarttır.
Tahliye ile İlgili Temel Tanımlar ve Prensipler
Yangın tahliyesinin etkinliği, belirli kavramların doğru anlaşılmasına ve temel güvenlik prensiplerinin eksiksiz uygulanmasına bağlıdır. Can güvenliği, hiçbir zaman tek bir önleme dayandırılmaz ve bütüncül bir yaklaşımla tasarlanır.
Kaçış Yolu:Bir binanın herhangi bir noktasından yer seviyesindeki cadde veya güvenli bir alana kadar olan, hiçbir şekilde engellenmemiş yolun tamamını ifade eder. Bu yola oda ve kat çıkışları, koridorlar, zemin kata ulaşan merdivenler ve bina son çıkışına giden yollar dahildir.
Kaçış (Yangın) Merdiveni:Acil durumlarda insanların emniyetli ve süratli tahliyesi için kullanılan, yangına karşı korunaklı ve zemin seviyesinde güvenli bir alana açılan merdivendir.
Kaçış Uzaklığı:Bir kullanıcının bulunduğu en uzak noktadan en yakın kat çıkışına kadar yürümesi gereken mesafedir. Bu mesafe, binanın kullanım amacı, kaçış yönlerinin sayısı (tek veya iki yönlü) ve yağmurlama (sprinkler) sistemi bulunup bulunmamasına göre değişir.
Yangın Tahliye Projesi:Mimari proje üzerinde kaçış yollarının, yangın merdivenlerinin, acil durum asansörlerinin, yangın dolaplarının ve itfaiye su bağlantı ağızlarının renkli olarak işaretlendiği projedir.
Asansörler:Yangın ve diğer acil durum tahliyelerinde asansörler kaçış yolu olarak kabul edilemez. Ancak, engelli bireylerin tahliyesi ve kurtarma operasyonları için özel olarak tasarlanmış acil durum asansörleri tesis edilebilir.
Kaçış Engelleri:Kaçış yolları her zaman serbest ve engelsiz erişime açık tutulmalıdır. Çıkışlara veya kapılara serbest kaçışı engelleyecek kilit, sürgü veya benzeri bileşenlerin takılması kesinlikle yasaktır.
Kaçış Yollarının ve Merdivenlerinin Yapısal Gereklilikleri
Binaların yapısal tasarımı, güvenli bir tahliyenin temelini oluşturur. Bu kapsamda çıkış sayısı, kapasitesi, yangına dayanıklılık ve duman kontrolü gibi unsurlar yönetmeliklerle belirlenmiştir.
Acil Çıkış Zorunluluğu ve Kapasite
Çıkış Sayısı:Tüm yapılarda, aksi belirtilmedikçe, korunmuş en az 2 çıkış bulunması zorunludur. Çıkış sayıları kullanıcı yüküne göre aşağıdaki gibi belirlenir:
◦ 25 kişiyi aşan yüksek tehlikeli mekânlar: En az 2 çıkış
◦ 50 kişiyi aşan her mekân: En az 2 çıkış
◦ 500 kişiyi aşan mekânlar: En az 3 çıkış
◦ 1.000 kişiyi aşan mekânlar: En az 4 çıkış
Çıkış Genişliği:Kaçış yollarının kapasitesi, 50 cm’lik genişlik birimi temel alınarak hesaplanır.
◦ Hiçbir çıkış, kaçış merdiveni veya kaçış yolu 80 cm’den daha dar olamaz.
◦ Kaçış yolu kapılarının temiz genişliği en az 80 cm, yüksekliği ise en az 200 cm olmalıdır.
Mevcut Yapılarda İstisnalar:Mevcut binalarda, kaçış yolu kapılarının genişliği 70 cm’den ve yüksekliği 190 cm’den az olamaz.
Kapı Özellikleri:Kullanıcı yükü 50 kişiyi aşan mekânlarda çıkış kapılarının kaçış yönüne doğru açılması şarttır. Bu kapılar, kendiliğinden kapanan düzeneklerle donatılmalı ve itfaiyenin dışarıdan girişine imkân tanımalıdır.
Yangın Güvenlik Holleri ve Merdivenler
Yangın Güvenlik Holü (YGH):Kaçış merdivenlerine duman geçişini engellemek, kurtarma ekiplerine güvenli bir alan sağlamak ve gerektiğinde engelli veya yaralıların bekletilmesi amacıyla inşa edilen korunaklı hacimlerdir.
YGH Zorunluluğu:
◦ Yapı yüksekliği 51,50 m’den fazla olan binalarda kaçış merdiveni önünde YGH yapılması zorunludur.
◦ Bodrum katlar dahil 4’ten fazla kata hizmet veren merdivenlerde, bodrum kata giriş için bir YGH düzenlenmesi gerekir.
Korunumlu Yapı:Kaçış merdivenlerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz. Bu merdivenler, diğer bölümlerden yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile ayrılmalıdır.
Bodrum Katlar İçin Önlem:Üst katlardan tahliye olan kullanıcıların yanlışlıkla bodrum kata inmelerini önlemek amacıyla, zemin kat sahanlığı bodrum merdiveninden bir kapı veya fiziki engel ile ayrılmalı veya net bir yönlendirme yapılmalıdır.
Duman Kontrolü ve Basınçlandırma
Duman, yangın anında en büyük tehlikelerden biridir. Duman kontrol sistemleri, kaçış yollarını dumandan arındırarak panik yaşanmasını önler ve güvenli bir tahliye ortamı yaratır.
Basınçlandırma Zorunluluğu:
◦ Konutlar hariç, merdiven kovası yüksekliği 30,50 m’den fazla olan binalarda kaçış merdivenleri basınçlandırılmalıdır.
◦ Yapı yüksekliği 51,50 m’den yüksek olan konutların kaçış merdivenlerinin basınçlandırılması şarttır.
◦ Acil durum asansörü kuyuları, yangın etkisinden korunmak için basınçlandırılmalıdır.
Duman Tahliyesi:
◦ Yapı yüksekliği 51,50 m’nin üzerindeki binaların hol ve koridor gibi ortak alanlarında duman kontrol sistemi yapılması mecburidir.
◦ Toplam alanı 2.000 m²’yi aşan kapalı otoparklarda, saatte en az 10 defa hava değişimi sağlayacak kapasitede mekanik duman tahliye sistemi kurulmalıdır.
III. Tahliye Projeleri, Ekipler ve Sorumluluklar
Etkin bir tahliye süreci; doğru projelendirme, eğitimli ekipler ve net bir sorumluluk dağılımı gerektirir.
Proje Hazırlama
- Yangın algılama ve söndürme projeleri, tesisat projelerinden ayrı hazırlanır.
- Bir kat alanı 2.000 m²’den fazla olan katların tahliye projelerimimari projelerden ayrı olarak hazırlanır. Diğer yapılarda ise tahliye yolları mimari proje üzerinde gösterilir.
- Toplam kapalı kullanım alanı 10.000 m²’den büyükolan imalathane, atölye, depo, otel, sağlık ve eğitim binalarında, yangın tahliye projeleri bina girişinde ve itfaiyenin kolayca ulaşabileceği bir yerde bulundurulmalıdır.
- Acil Durum Ekipleri ve EğitimiEkip Oluşturma Zorunluluğu:Aşağıdaki yapılarda acil durum ekiplerinin oluşturulması mecburidir:
◦ Yapı yüksekliği 30,50 m’den fazla olan konut binaları.
◦ İçinde 50 kişiden fazla insan bulunan konut dışı her türlü yapı.
◦ İçinde 200’den fazla kişinin barındığı siteler.
- Ekipler ve Minimum Personel Sayısı:
◦ Söndürme ekibi: En az 3 kişi
◦ Kurtarma ekibi: En az 3 kişi
◦ Koruma ekibi: En az 2 kişi
◦ İlk yardım ekibi: En az 2 kişi
- Eğitim ve Tatbikat:Tüm ekipler yangından korunma, söndürme, can ve mal kurtarma ile ilk yardım konularında düzenli olarak eğitilir. Binalarda yılda en az bir kez söndürme ve tahliye tatbikatı yapılması zorunludur.
- Sorumluluk ve Denetim
- Yangın güvenliğinden birincil derecede sorumlu kişiler şunlardır:
◦ Kamu ve özel kurumlarda: En büyük amir
◦ Diğer binalarda: Bina sahibi veya yöneticisi
- Acil durum sistemlerinin (aydınlatma, yönlendirme, algılama vb.) periyodik kontrol, test ve bakımı, bina sahibi veya yöneticisinin sorumluluğundadır.
- Olay yerine gelen mahalli itfaiye teşkilatı amirinin talimatlarına uymakla yükümlüdürler.
- Acil Durum Aydınlatması ve Yönlendirmesi
Normal aydınlatma sisteminin devre dışı kalması durumunda, acil durum aydınlatma ve yönlendirme sistemleri, kullanıcıların binayı güvenli bir şekilde terk etmelerini sağlar.
- Zorunluluk Alanları:Bütün kaçış yolları, toplanma yerleri, asansörler, yürüyen merdivenler, kapalı otoparklar ve ilk yardım ekipmanlarının bulunduğu yerlerde acil durum aydınlatması yapılması şarttır.
- Bina Kriterleri:
◦ Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün binalar.
◦ Zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalar.
- Yönlendirme İşaretleri:Birden fazla çıkışı olan tüm binalarda, çıkışlara kolayca ulaşılabilmesi için acil durum yönlendirmesi yapılır. Bu sistemler, normal aydınlatma kesildiğinde en az 60 dakika süreyle çalışmalıdır. Çıkış işaretlerinin görünürlüğünü engelleyecek hiçbir dekorasyon veya ekipmana izin verilmez.
- Anons Sistemleri:Aşağıdaki binalarda tahliye ve bilgilendirme amaçlı anons sistemi kurulması mecburidir:
◦ Yatak sayısı 200’den fazla olan oteller, moteller ve yatakhaneler.
◦ Yapı inşaat alanı 5.000 m²’den büyük veya toplam kullanıcı sayısı 1.000 kişiyi aşan topluma açık binalar (AVM, endüstri tesisleri vb.).
◦ Yapı yüksekliği 51,50 m’yi geçen bütün binalar.
