1. Gazlı Söndürme Sistemleri Genel Bilgiler.
Gazlı söndürme sistemleri, yangını oksijenin azaltılması veya kimyasal zincir reaksiyonunun kırılması prensibiyle söndüren, suya duyarlı alanlarda tercih edilen otomatik yangın söndürme çözümleridir. Veri merkezleri, müzeler, arşiv odaları, elektrik panoları ve endüstriyel tesisler gibi ortamlarda yaygın olarak kullanılmaktadır.
Gazlı söndürme sistemleri, yüksek değerli varlıkların ve hassas ortamların korunmasında vazgeçilmez bir teknolojidir. Yönetmelik, NFPA ve EN54 standartlarına uyum, hem insan güvenliği hem de sistemin etkinliği açısından kritik önemdedir. Doğru gaz seçimi, tasarım, montaj ve bakım süreçleri ile sistemin güvenilirliği artırılabilir.
2. Kullanılan Gaz Türleri
2.1 Halokarbon Gazlar (Temiz Gazlar)
-
FM-200 (HFC-227ea) – Hızlı söndürme, elektriksel iletkenlik yapmaz, insan bulunabilen ortamlarda kullanılabilir.
-
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler
-
Kimyasal Formül: CF₃CHFCF₃
-
Gaz Sınıfı: Halokarbon, temiz gaz (Clean Agent)
-
Renk/Koku: Renksiz, kokusuz
-
Elektriksel iletkenlik: Yok
-
Depolama Basıncı: Genellikle 25 bar veya 42 bar (azot ile basınçlandırılır)
-
Boşaltma Süresi: NFPA 2001’e göre ≤10 saniye
-
-
Çalışma Prensibi
FM-200 yangını ısı emilimi ve kimyasal zincir reaksiyonunu durdurma prensibiyle söndürür.
-
Alevdeki serbest radikalleri bağlayarak yangının devamını engeller.
-
Ortam oksijen seviyesini insan sağlığı açısından tehlikeli seviyeye düşürmez.
-
-
Novec 1230 (FK-5-1-12) – Düşük çevresel etki (GWP), uzun vadede halonun yerini alan çevreci çözüm.
-
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler
-
Kimyasal Adı: Dodecafluoro-2-methylpentan-3-one
-
Gaz Sınıfı: Halokarbon, temiz gaz
-
Renk/Koku: Renksiz, hafif koku
-
Elektriksel iletkenlik: Yok
-
Depolama Basıncı: 25 veya 42 bar
-
Boşaltma Süresi: NFPA 2001’e göre ≤10 saniye
-
-
Çalışma Prensibi
Novec 1230 yangını ısı enerjisini absorbe ederek söndürür, ayrıca kimyasal reaksiyonu durdurur.
-
Ortamın oksijen seviyesini çok az düşürür, bu nedenle insan güvenliği açısından FM-200’den bile daha avantajlıdır.
-
-
FE-13 (HFC-23) – Düşük sıcaklıklarda etkin, özellikle askeri ve endüstriyel alanlarda tercih edilir.
2.2 İnert Gazlar
-
IG-01 (Argon)
-
IG-55 (Argon + Azot karışımı)
-
IG-541 (Azot + Argon + CO₂ karışımı)
-
Avantajları: Çevreye zararsız, uzun borulama mesafelerinde basınç kaybı düşük.
-
Dezavantajı: Oksijen seviyesini %15 civarına düşürür, insan tahliyesi öncesi dikkat gerekir.
FM-200 ve Novec 1230 Karşılaştırma Tablosu
| Özellik | FM-200 (HFC-227ea) | Novec 1230 (FK-5-1-12) |
|---|---|---|
| GWP | ~3.220 | ~1 |
| Atmosferde kalma süresi | 31 yıl | 5 gün |
| NOAEL | ~9% | ~10% |
| Boşaltma süresi | ≤10 sn | ≤10 sn |
| Temizleme gereksinimi | Yok | Yok |
| Çevresel etki | Orta-Yüksek | Çok düşük |
| Maliyet | Orta-Yüksek | Yüksek |
| Standartlar | NFPA 2001, EN15004 | NFPA 2001, EN15004 |
IG-01 (Argon)
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler
-
Kimyasal Formül: Ar
-
Gaz Türü: %100 saf Argon (inert gaz)
-
Renk/Koku: Renksiz, kokusuz
-
Elektriksel iletkenlik: Yok
-
Depolama Basıncı: 150 bar veya 200 bar (bazı sistemlerde 300 bar)
-
Boşaltma Süresi: NFPA 2001’e göre ≤60 saniye (inert gazlar için temiz gazlardan farklı olarak süre daha uzun olabilir)
Çalışma Prensibi
-
Yangını oksijen konsantrasyonunu azaltarak söndürür.
-
Normalde %20,9 olan oksijen seviyesi %12–15 aralığına düşürülür.
-
Oksijenin bu seviyede olması yanma reaksiyonunu durdurur fakat kısa süreli insan yaşaması mümkündür.
IG-55 (Argon + Azot Karışımı)
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler
-
Bileşim: %50 Argon + %50 Azot
-
Depolama Basıncı: 200–300 bar
-
GWP: 0
-
ODP: 0
Çalışma Prensibi
-
IG-01 gibi oksijen seviyesini düşürerek yangını söndürür.
-
İki gazın karışımı sayesinde akış karakteristiği iyileşir, homojen dağılım kolaylaşır.
IG-541 (Azot + Argon + CO₂ Karışımı)
Kimyasal ve Fiziksel Özellikler
-
Bileşim: %52 Azot + %40 Argon + %8 Karbondioksit
-
Depolama Basıncı: 200–300 bar
-
GWP: Çok düşük (CO₂ katkısı olsa da toplam oran %8)
-
ODP: 0
Çalışma Prensibi
-
Temel mekanizma oksijen seviyesini düşürmek (Azot ve Argon ile).
-
%8 CO₂ katkısı, ortamdaki insanlarda solunum uyarıcı etki yapar, bu sayede oksijen azalsa da bilinç kaybı riski azaltılır.
Karşılaştırma Tablosu
| Özellik | IG-01 (Argon) | IG-55 (Ar + N₂) | IG-541 (N₂ + Ar + CO₂) |
|---|---|---|---|
| GWP | 0 | 0 | Düşük |
| ODP | 0 | 0 | 0 |
| Depolama Basıncı | 150–300 bar | 200–300 bar | 200–300 bar |
| Boşaltma Süresi | ≤60 sn | ≤60 sn | ≤60 sn |
| İnsan Güvenliği | Orta | Yüksek | Çok yüksek |
| Çevreye Etki | Yok | Yok | Çok düşük |
| Avantajı | Doğal gaz, yüksek saflık | İyi basınç dengesi | Solunum uyarıcı etkili |
IG-01 (Argon) tamamen inerttir, kokusuzdur, renksizdir ve vücuda girdiğinde fark edilmez. Ortam oksijen seviyesi %12–13’e indiğinde, kişi farkına varmadan bilinç kaybı yaşayabilir. Bu nedenle insanlı ortamlarda dikkatli kullanılmalı.
IG-55 (Argon + Azot) oksijen seviyesini daha kontrollü düşürür, akış basıncını dengeler. İnsan güvenliği IG-01’e göre daha yüksektir.
IG-541 (Azot + Argon + %8 CO₂) içindeki CO₂, beyin sapındaki solunum merkezini uyararak nefes alma refleksini devam ettirir. Bu nedenle inert gazlar arasında en güvenli olanıdır.
