Köpüklü Yangın Söndürme Sistemleri Genel Bakış

Köpüklü yangın söndürme sistemleri, özellikle yanıcı sıvıların neden olduğu yangınlarda son derece etkili olan özel söndürme sistemleridir. Bu sistemler, köpük konsantresinin su ile karıştırılarak yangın bölgesine uygulanması prensibine dayanır.

Çalışma Prensibi

Köpük sistemleri üç temel mekanizma ile yangını söndürür:

1. Serinletme (Cooling)

Su içeriği sayesinde yangın bölgesini soğutarak ısıyı absorbe eder.

2. Boğma (Smothering)

Yakıt yüzeyini köpük tabakası ile kaplayarak havadan oksijen temasını keser.

3. Bastırma (Suppression)

Köpük örtüsü, yanıcı buharların havaya karışmasını engelleyerek yeniden tutuşmayı önler.

Köpük Türleri

A) Kimyasal Kompozisyonlarına Göre

1. Protein Köpükler

• Hayvansal proteinlerden (kan, kemik, tüy) üretilir
• Dayanıklı köpük tabakası oluşturur
• Isıya dayanıklıdır
• Yeniden tutuşmaya karşı etkilidir
• Uzun raf ömrü
• Dezavantaj: Donma noktası yüksek, biyolojik parçalanmaya açık

2. Sentetik Köpükler

• Petrokimyasal ürünlerden üretilir
• Daha hızlı yayılır
• Protein köpüklere göre daha akışkan
• Daha az viskoz
• Dezavantaj: Yanmaya karşı dayanıklılığı düşük

3. Florlu Köpükler (Fluoroprotein – FP)

• Protein köpüğün geliştirilmiş versiyonu
• Florokarbon surfaktanlar içerir
• Yakıt üzerinde daha iyi yayılma
• Hidrokarbonları iter
• Yakıt kontaminasyonuna dayanıklı

4. Film Oluşturan Florlu Köpükler (AFFF – Aqueous Film Forming Foam)

• En yaygın kullanılan modern köpük tipi
• Yakıt yüzeyinde su filmi oluşturur
• Çok hızlı yangın söndürme
• Düşük viskozite
• Polar ve polar olmayan çözücülerde kullanılabilir (AR-AFFF versiyonu)
• Çevresel etkileri nedeniyle son yıllarda alternatifler aranıyor

5. Alkol Dirençli Köpükler (AR-AFFF)

• Polar çözücülerde (alkol, aseton, eter) kullanılır
• Polimer içerir
• Polar çözücülerle temas ettiğinde jelimsi tabaka oluşturur

6. Yüksek Genleşmeli Köpükler

• 200:1 ile 1000:1 arası genleşme oranı
• Kapalı alan yangınlarında kullanılır
• Hacim doldurma özelliği

B) Genleşme Oranlarına Göre

Düşük Genleşmeli Köpükler (Low Expansion)

• Genleşme oranı: 20:1’den az
• Sıvı yüzey yangınları
• Tank yangınları
• Havaalanları

Orta Genleşmeli Köpükler (Medium Expansion)

• Genleşme oranı: 20:1 ile 200:1 arası
• Sıvı döküntü yangınları
• Kapalı alan yangınları

Yüksek Genleşmeli Köpükler (High Expansion)

• Genleşme oranı: 200:1 ile 1000:1 arası
• LNG (sıvılaştırılmış doğal gaz) yangınları
• Bodrum ve kapalı alanlar
• Tünel yangınları

Sistem Bileşenleri

1. Köpük Konsantresi Tankı

• Köpük konsantresinin depolandığı alan
• Basınçlı veya atmosferik basınçlı olabilir
• Kapasitesi: Sistem ihtiyacına göre 200-10,000 litre arası

2. Oransal Karıştırıcı (Proportioner)

• Köpük konsantresini su ile belirli oranlarda karıştırır
• Tipik oranlar: %1, %3, %6
• Tipler:
  • Hat oransal karıştırıcı (In-line proportioner)
  • Basınç oransal karıştırıcı (Pressure proportioner)
  • Dengeli basınç sistemi (Balanced pressure system)
  • Pompa oransal karıştırıcı (Pump proportioner)

3. Köpük Oluşturucu (Foam Maker/Generator)

• Köpük solüsyonunu havaya karıştırarak köpük oluşturur
• Tipler:
  • Yüksek geri tepkili başlıklar
  • Düşük geri tepkili başlıklar
  • Aspiratörlü başlıklar
  • Standart sprinkler başlıkları

4. Boru Sistemleri

• Paslanmaz çelik veya galvanizli çelik
• Köpük solüsyonunu dağıtım noktalarına taşır

5. Pompa Sistemi

• Köpük solüsyonunu gerekli basınçta sağlar
• Tipik basınç: 7-10 bar

6. Kontrol Paneli

• Manuel veya otomatik aktivasyon
• Sistem izleme ve alarm fonksiyonları

Sistem Tipleri

1. Sabit Köpük Sistemleri (Fixed Systems)

a) Tank Üstü Köpük Sistemleri

• Depolama tanklarının korunması
• Tip II ve Tip III boşaltım cihazları
• Tam yüzey veya yarım yüzey uygulama

b) Alt Enjeksiyonlu Köpük Sistemleri

• Köpük tankın altından enjekte edilir
• Yüksek depolama tankları için ideal
• Özel köpük jeneratörleri gerektirir

c) Monitör Sistemleri

• Büyük kapasiteli köpük atıcılar (5000-20000 L/dk)
• Manuel veya otomatik kontrollu
• Geniş alan koruması

2. Köpük-Su Sprinkler Sistemleri

• Standart sprinkler sistemine benzer
• Köpük konsantresi enjeksiyonu
• Yangın algılaması ile otomatik aktivasyon
• Havaalanı hangarları, kimya tesisleri

3. Köpük-Su Deluge Sistemleri

• Tüm başlıklar açık
• Deluge valfi ile kontrol
• Hızlı yanıcı sıvı yangınları
• Rafineriler, petrokimya tesisleri

4. Yüksek Genleşmeli Köpük Sistemleri

• Özel jeneratörler
• Kapalı alan doldurma
• LNG tesisleri, bodrum katlar

Uygulama Alanları

Petrol ve Kimya Endüstrisi

• Rafineriler
• Petrokimya tesisleri
• Depolama tank çiftlikleri
• Dolum ve boşaltma istasyonları
• Boru hatları

Havacılık ve Havaalanları

• Uçak hangarları
• Jet yakıt depolama
• İtfaiye araçları (ARFF)
• Apronlar ve pistler

Denizcilik

• Gemi makine daireleri
• Helikopter pistleri
• Yakıt depolama
• Off-shore platformlar

Enerji Sektörü

• Elektrik trafo merkezleri
• Güneş enerjisi tesisleri
• LNG terminalleri
• Biyodizel tesisleri

Diğer Alanlar

• Kimyasal depolama
• Boya ve vernik üretimi
• Otomotiv endüstrisi (boya kabin)
• Havai fişek fabrikaları

Standart Uygulama Oranları

• Hidrokarbonlar: 4-6.5 L/dk/m² (minimum 10 dakika)
• Polar çözücüler: 6.5-12 L/dk/m² (minimum 15 dakika)
• Havaalanları: 6.5 L/dk/m² (3-5 dakika)
• Hangarlar: 6.5 L/dk/m² (minimum 15 dakika)

Avantajlar

✓ Yanıcı sıvı yangınlarında son derece etkili

✓ Geniş alan kapsaması

✓ Yeniden tutuşmayı önler

✓ Buhar emisyonunu azaltır

✓ Uzun süreli koruma sağlar

✓ Çeşitli yanıcı maddelerde kullanılabilir

✓ Nispeten düşük çevresel etki (modern köpükler)

Dezavantajlar

✗ Elektrikli ekipmanlarda iletkenlik riski

✗ Periyodik bakım gereksinimi

✗ Köpük konsantresinin raf ömrü sınırlı (8-25 yıl)

✗ AFFF’lerin PFAS içeriği (çevresel endişe)

✗ Düşük sıcaklıklarda donma riski

✗ Su bazlı sistemlere göre daha maliyetli

Bakım ve Test

Periyodik Kontroller

Yıllık:

• Köpük konsantresi kalite testi
• Oransal karıştırıcı kalibrasyonu
• Sistem bileşenleri gözden geçirme
• Elektrik sistemleri testi

3 Yıllık:

• Pompa performans testi
• Tam sistem hidrolik testi
• Deluge valfleri fonksiyon testi

5 Yıllık:

• Köpük konsantresi değişimi (tip bağlı)
• Tam deşarj testi

Köpük Kalite Testleri

1. Genleşme Oranı Testi
2. %25 Drenaj Zamanı Testi
3. Viskozite Testi
4. pH Testi
5. Özellikli Performans Testleri

İlgili Standartlar

Uluslararası

• NFPA 11: Düşük, Orta ve Yüksek Genleşmeli Köpük Sistemleri
• NFPA 16: Köpük-Su Sprinkler ve Deluge Sistemleri
• EN 13565: Sabit Yangın Söndürme Sistemleri – Köpük Sistemleri
• ICAO Annex 14: Havaalanı tasarım ve operasyonları
• IMO FSS Code: Deniz güvenlik standartları

Ulusal (Türkiye)

• TS EN 13565 serisi: Köpük sistemleri
• Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik

Köpüklü yangın söndürme sistemleri, özellikle yanıcı sıvı yangınlarının kontrol altına alınmasında vazgeçilmez bir teknolojidir. Doğru tasarım, uygun köpük seçimi ve düzenli bakım ile bu sistemler, kritik tesislerde güvenilir ve etkili koruma sağlar. Çevresel endişeler nedeniyle endüstri, daha sürdürülebilir ve etkili çözümlere doğru evrilmektedir.

1. TEMEL KÖPÜK KATEGORİLERİ

A) KİMYASAL KOMPOZİSYONA GÖRE KÖPÜK TÜRLERİ

1.1 PROTEİN KÖPÜKLER (PROTEIN FOAM – P)

Üretim ve Bileşim:

• Hayvansal proteinlerden (sığır kanı, kemik, boynuz, tüy, deri) hidroliz yoluyla üretilir
• %3-6 konsantrasyonda kullanılır
• Stabilizatörler ve koruyucular içerir
• Demirli-hidroksit jel oluşumu için demir tuzları eklenir

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 5:1 – 10:1
• %25 Drenaj Zamanı: 3-5 dakika
• Raf Ömrü: 20-25 yıl
• Viskozite: Yüksek (30-50 cP)
• pH Değeri: 7.0-8.5
• Donma Noktası: -7°C ile -12°C

Avantajlar: ✓ Mükemmel yanma direnci ✓ Çok uzun raf ömrü ✓ Isıya karşı dayanıklı köpük örtüsü ✓ Yeniden tutuşmayı çok iyi önler ✓ Kalın ve dayanıklı köpük tabakası ✓ Ekonomik ✓ Yüksek sıcaklıklarda stabil

Dezavantajlar: ✗ Yavaş yayılma ve söndürme ✗ Yakıt kontaminasyonuna hassas ✗ Mikrobiyal parçalanmaya açık ✗ Kötü koku ✗ Akışkanlık düşük ✗ Soğuk havalarda donma riski ✗ Modern standartlarda daha az tercih ediliyor

Kullanım Alanları:

• Depolama tankları (alt enjeksiyon)
• Ham petrol tankları
• Düşük risk yangınları
• Bütçe kısıtlı projeler

1.2 FLORLU PROTEİN KÖPÜKLER (FLUOROPROTEIN – FP)

Üretim ve Bileşim:

• Protein köpük + florokimyasal surfaktanlar
• Florokarbon yüzey aktif maddeler eklenir
• %3 veya %6 konsantrasyonda kullanılır

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 7:1 – 10:1
• %25 Drenaj Zamanı: 4-6 dakika
• Raf Ömrü: 15-20 yıl
• Viskozite: Orta (20-35 cP)
• pH Değeri: 7.0-8.5
• Donma Noktası: -10°C ile -15°C

Avantajlar: ✓ Protein köpükten daha hızlı yayılma ✓ Yakıt üzerinde daha iyi performans ✓ Yakıt kontaminasyonuna dirençli ✓ Hidrokarbon yakıtları iter ✓ İyi yanma direnci ✓ Alt enjeksiyon uyumlu ✓ Yeniden tutuşma koruması

Dezavantajlar: ✗ AFFF’den daha yavaş ✗ Yüksek viskozite ✗ PFAS içeriği (çevre endişesi) ✗ Daha pahalı ✗ Polar çözücülerde etkisiz

Kullanım Alanları:

• Hidrokarbon depolama tankları
• Rafineriler
• Petrokimya tesisleri
• Alt enjeksiyonlu sistemler
• Büyük kapasiteli tank çiftlikleri

1.3 FİLM OLUŞTURAN FLORLU KÖPÜKLER (AFFF – AQUEOUS FILM FORMING FOAM)

Üretim ve Bileşim:

• Sentetik florokimyasal surfaktanlar
• Hidrokarbon surfaktanlar
• Glikoller ve solventler
• %1, %3 veya %6 konsantrasyonda

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 4:1 – 8:1
• %25 Drenaj Zamanı: 2-4 dakika
• Raf Ömrü: 10-15 yıl
• Viskozite: Çok düşük (5-15 cP)
• pH Değeri: 7.0-8.5
• Donma Noktası: -15°C ile -20°C

Çalışma Mekanizması:

1. Köpük yakıt yüzeyine uygulanır
2. Düşük yüzey gerilimi sayesinde hızla yayılır
3. Köpük çözülerek yakıt üzerinde su filmi oluşturur
4. Su filmi buhar emisyonunu bloke eder
5. Köpük örtüsü oksijen temasını keser

Avantajlar: ✓ En hızlı yangın söndürme (30-60 saniye) ✓ Çok düşük viskozite – kolay pompalama ✓ Geniş sıcaklık aralığında kullanım ✓ Hızlı yayılma özelliği ✓ Su filmi oluşturma ✓ Düşük konsantrasyonlarda etkili (%1) ✓ Köpük çözülse bile film koruma sağlar ✓ Çok yönlü kullanım ✓ Aspiratörsüz başlıklarla da kullanılabilir

Dezavantajlar: ✗ PFAS içeriği (ciddi çevre sorunu) ✗ Kısa raf ömrü ✗ Polar çözücülerde etkisiz (standart AFFF) ✗ Yanma direnci düşük ✗ Pahalı ✗ Sızıntı riski (düşük viskozite) ✗ Yasal kısıtlamalar artıyor

Alt Kategoriler:

a) C8 AFFF (Eski Nesil)

• 8 karbonlu florlu bileşikler
• En etkili ama en zararlı
• Çoğu ülkede yasaklandı

b) C6 AFFF (Yeni Nesil)

• 6 karbonlu florlu bileşikler
• Daha az zararlı ama hala PFAS içerir
• Mevcut piyasa standardı

c) C4 AFFF (Gelişmekte)

• 4 karbonlu bileşikler
• Çevre dostu alternatif
• Performans testleri devam ediyor

Kullanım Alanları:

• Havaalanları (en yaygın)
• İtfaiye araçları
• Mobil sistemler
• Hızlı müdahale gereken yerler
• Askeri uygulamalar
• Off-shore platformlar

1.4 ALKOL DİRENÇLİ AFFF (AR-AFFF / ALCOHOL RESISTANT AFFF)

Üretim ve Bileşim:

• AFFF + polimerik polisakkaritler
• Guar gum, xanthan gum veya benzer polimerler
• %3 veya %6 konsantrasyonda
• Dual purpose: Hem polar hem hidrokarbon

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 4:1 – 7:1
• %25 Drenaj Zamanı: 3-5 dakika
• Raf Ömrü: 10-12 yıl
• Viskozite: Orta-yüksek (25-40 cP)
• pH Değeri: 7.5-9.0
• Donma Noktası: -12°C ile -18°C

Çalışma Mekanizması:

• Polar çözücülerle temas ettiğinde polimer jelleşir
• Jelimsi membran tabakası oluşur
• Su filmi kaybını önler
• Hem polar hem hidrokarbon yakıtlarda çalışır

Avantajlar: ✓ Çok yönlü – tüm yakıt tiplerinde ✓ Polar çözücülerde etkili ✓ Hem AFFF hem polimer avantajı ✓ Tek köpük tipi ile çoklu koruma ✓ Envanter yönetimi kolay ✓ Petrokimya tesisleri için ideal

Dezavantajlar: ✗ En pahalı köpük tipi ✗ PFAS içeriği ✗ Yüksek viskozite ✗ Daha fazla konsantre gerekir ✗ Kısa raf ömrü ✗ Özel test gereksinimleri

Polar Çözücüler (Kullanım Alanları):

• Metanol, etanol
• Aseton, MEK
• Eterler
• Esterler
• Ketonlar
• Aldehitler
• Organik asitler

1.5 SENTETİK KÖPÜKLER (SYNTHETIC SURFACTANT FOAM)

Üretim ve Bileşim:

• Tamamen sentetik surfaktanlar
• Hidrokarbon bazlı yüzey aktif maddeler
• Glikoller
• Florsuz formülasyon

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 3:1 – 6:1
• %25 Drenaj Zamanı: 2-3 dakika
• Raf Ömrü: 15-20 yıl
• Viskozite: Düşük-orta (10-25 cP)
• pH Değeri: 7.0-8.0

Avantajlar: ✓ Florsuz – çevre dostu ✓ Hızlı yayılma ✓ Düşük viskozite ✓ İyi ıslanma özelliği ✓ Orta-yüksek genleşme için uygun ✓ A sınıfı yangınlarda da kullanılabilir

Dezavantajlar: ✗ Yanma direnci zayıf ✗ Yakıt kontaminasyonuna hassas ✗ Yeniden tutuşma riski ✗ Sadece hafif hidrokarbon yangınları ✗ Tank yangınlarında etkisiz

Kullanım Alanları:

• Orta genleşme sistemleri
• A sınıfı yangınlar (kombinasyon)
• Sıvı döküntü yangınları
• Endüstriyel tesisler

1.6 FLORSUZ KÖPÜKLER (FLUORINE-FREE FOAM – F3 / 3F)

Modern Çevre Dostu Alternatifler:

a) Sentetik Florsuz (Synthetic Fluorine-Free)

• Hidrokarbon surfaktanlar
• Glikoller ve solventler
• Özel stabilizatörler

b) Detarjan Bazlı (Detergent Type)

• Alkil sülfatlar
• Etoksilatlar
• Biyolojik olarak parçalanabilir

c) Protein Bazlı Florsuz

• Hidrolize protein
• Doğal surfaktanlar
• Çevre dostu katkılar

Teknik Özellikler:

• Genleşme Oranı: 4:1 – 8:1
• %25 Drenaj Zamanı: 3-6 dakika
• Raf Ömrü: 10-20 yıl
• Viskozite: Değişken
• pH Değeri: 6.5-8.5

Avantajlar: ✓ Sıfır PFAS – tamamen çevre dostu ✓ Yasal kısıtlamalardan etkilenmez ✓ Biyolojik olarak parçalanabilir ✓ Su kaynaklarını kirletmez ✓ Gelecek standardı ✓ Toplum kabul edilebilirliği yüksek

Dezavantajlar: ✗ Daha yavaş yangın söndürme ✗ Yakıt kontaminasyonuna hassas ✗ Film oluşturma yok ✗ Yüksek uygulama oranı gerekebilir ✗ Performans testleri devam ediyor ✗ Sınırlı tecrübe ve veri

Gelişmekte Olan Teknolojiler:

• Nano-partiküller eklenmesi
• Biyopolimer kullanımı
• Hibrit formülasyonlar
• Akıllı surfaktanlar

2. GENLEŞME ORANINA GÖRE KÖPÜK TÜRLERİ

2.1 DÜŞÜK GENLEŞME KÖPÜKLERI (LOW EXPANSION – LEF)

Tanım ve Özellikler:

• Genleşme Oranı: 2:1 ile 20:1 arası
• Daha ağır ve ıslak köpük
• Daha fazla su içeriği
• Daha dayanıklı

Üretim Yöntemi:

• Aspiratörlü başlıklar
• Hava enjeksiyonu
• Mekanik karışım

Alt Kategoriler:

a) Düşük Genleşme (2:1 – 5:1)

• Çok ıslak köpük
• Maksimum soğutma etkisi
• Tank yangınları
• En dayanıklı köpük örtüsü

b) Orta-Düşük Genleşme (5:1 – 10:1)

• Dengeli performans
• Standart uygulama
• Çoğu yangın senaryosu

c) Yüksek-Düşük Genleşme (10:1 – 20:1)

• Daha hafif köpük
• Geniş kaplama
• Hızlı yayılma

Kullanım Alanları:

• Yanıcı sıvı yüzey yangınları
• Depolama tankları
• Havaalanı pistleri
• Rafineriler
• Dolum-boşaltma istasyonları
• Off-shore platformlar

Uygulama Oranları:

• Hidrokarbonlar: 4-6.5 L/dk/m²
• Polar çözücüler: 6.5-12 L/dk/m²
• Uygulama süresi: 10-30 dakika

2.2 ORTA GENLEŞME KÖPÜKLERI (MEDIUM EXPANSION – MEF)

Tanım ve Özellikler:

• Genleşme Oranı: 20:1 ile 200:1 arası
• Daha hafif köpük
• Hacim doldurma özelliği
• Hızlı kaplama

Üretim Yöntemi:

• Orta genleşme jeneratörleri
• Özel aspiratör sistemleri
• Yüksek hava enjeksiyonu

Teknik Parametreler:

• Su İçeriği: %50-75
• Yoğunluk: 50-150 kg/m³
• Akışkanlık: Orta
• Görüş mesafesi: 2-5 metre

Avantajlar: ✓ Hızlı hacim doldurma ✓ Geniş alan kaplaması ✓ İyi nüfuz etme özelliği ✓ 3D yangınlarda etkili ✓ Kapalı alanlarda ideal

Kullanım Alanları:

• Bodrum yangınları
• Kablo tünelleri
• Uçak hangarları (yardımcı)
• Sıvı döküntü yangınları
• Konfine alanlar
• Atölye yangınları

Uygulama Parametreleri:

• Dolum oranı: 0.5-2 m/dk
• Dolum derinliği: Yangın üzeri 1-2 metre
• Sürdürme: Yangın söndürme sonrası 15-30 dakika

2.3 YÜKSEK GENLEŞME KÖPÜKLERI (HIGH EXPANSION – HEF)

Tanım ve Özellikler:

• Genleşme Oranı: 200:1 ile 1000:1 arası
• Çok hafif köpük
• Maksimum hacim
• Hava gibi yapı

Üretim Yöntemi:

• Özel yüksek genleşme jeneratörleri
• Fan destekli hava üflemesi
• Kafes veya perfore plakalar
• Yüksek hızlı hava akışı

Teknik Parametreler:

• Su İçeriği: %1-10
• Yoğunluk: 10-30 kg/m³
• Akışkanlık: Çok yüksek
• Görüş mesafesi: Sıfır
• Dolum hızı: 2-10 m/dk

Çalışma Prensibi:

1. Hacim doldurarak oksijen konsantrasyonunu düşürür
2. Isıyı absorbe eder
3. Yangın gazlarını seyreltir
4. Işınımsal ısıyı bloke eder
5. Görüş mesafesini azaltır (güvenlik)

Avantajlar: ✓ Çok büyük hacimleri hızla doldurur ✓ Minimum su hasarı ✓ Kapalı alanlarda çok etkili ✓ Personel çıkışı için zaman kazandırır ✓ LNG gibi kriojenik sıvı yangınlarında ✓ Ekonomik (az köpük konsantresi)

Dezavantajlar: ✗ Rüzgara karşı hassas ✗ Açık alanlarda etkisiz ✗ Görüş mesafesi sıfır (tehlike) ✗ Isıya dayanıksız ✗ Yanma bölgesine yakın olamaz ✗ Nefes alma zorluğu

Özel Uygulama Alanları:

a) LNG (Sıvılaştırılmış Doğal Gaz) Yangınları

• Buhar bulutunu bastırır
• Kriojenik sıvıyı kaplar
• Yayılmayı önler
• Buharlaşma oranını azaltır

b) Kapalı Alan Yangınları

• Tüneller
• Madencilikte
• Gemi ambarlari
• Bodrum katlar
• Depolama alanları

c) Değerli Ekipman Koruması

• Bilgisayar merkezleri (eski yöntem)
• Arşivler
• Müzeler (tartışmalı)

Tasarım Kriterleri:

• Dolum süresi: 3-10 dakika
• Köpük derinliği: Tavan yüksekliği + 1 metre
• Havalandırma: Kapatılmalı
• Sürdürme: 15-60 dakika

Güvenlik Önlemleri: ✗ Personel tahliyesi mutlaka ✗ Görüş mesafesi sıfır olur ✗ Oryantasyon kaybı riski ✗ Nefes alma zorluğu ✗ Acil çıkış işaretlemesi kritik

3. KARŞILAŞTIRMALI TABLOLAR

TABLO 1: KÖPÜK TÜRLERİ GENEL KARŞILAŞTIRMA

TABLO 2: UYGULAMA ALANLARINA GÖRE KÖPÜK SEÇİMİ

TABLO 3: GENLEŞME ORANINA GÖRE KARŞILAŞTIRMA

TABLO 4: YAKIT TİPİNE GÖRE KÖPÜK UYGUNLUĞU (Detaylı)

HİDROKARBON YAKITLAR

POLAR ÇÖZÜCÜLER (Su ile Karışabilen)

ÖZEL YAKITLAR VE UYGULAMALAR

YILDIZ DERECELENDİRME AÇIKLAMASI

DETAYLI AÇIKLAMALAR VE ÖNERILER

HİDROKARBON YAKITLAR İÇİN:

Yüksek Uçuculuk (Benzin, Nafta, LPG):

• Birinci Tercih: AFFF %3
• Neden: Hızlı yayılma ve film oluşturma kritik
• Uygulama Oranı: 6.5 L/dk/m² (minimum 10 dakika)

Orta Uçuculuk (Dizel, Jet Yakıtı, Kerosene):

• Birinci Tercih: AFFF %3 veya Florprotein %3
• Neden: Dengeli performans, iyi yanma direnci
• Uygulama Oranı: 4-6.5 L/dk/m²

Düşük Uçuculuk (Fuel Oil, Ham Petrol, Bitüm):

• Birinci Tercih: Protein %6 veya Florprotein %6
• Neden: Yüksek ısı direnci, mükemmel köpük stabilitesi
• Uygulama Oranı: 4-6.5 L/dk/m²
• Özel Not: Alt enjeksiyon sistemlerinde ideal

Kriojenik Gazlar (LNG, LPG sıvı fazı):

• Birinci Tercih: Yüksek Genleşme köpük + AFFF %3 kombinasyon
• Neden: Buhar bulutunu bastırma ve yayılımı önleme
• Özel Gereksinim: Düşük sıcaklık dayanımlı köpük

POLAR ÇÖZÜCÜLER İÇİN:

Alkoller (Metanol, Etanol, IPA):

• Tek Seçenek: AR-AFFF (Alkol Dirençli)
• Konsantrasyon:
  • Metanol/Etanol: %3 veya %6 (tercihan %6)
  • IPA ve diğerleri: %6
• Uygulama Oranı: 6.5-12 L/dk/m² (minimum 15 dakika)
• Kritik: Standart köpükler polar çözücülerde tamamen etkisiz

Ketonlar (Aseton, MEK, MIBK):

• Tek Seçenek: AR-AFFF %6
• Uygulama Oranı: 12 L/dk/m² (minimum 20 dakika)
• Not: En agresif polar çözücüler, yüksek konsantrasyon şart

Esterler (Etil Asetat, Metil Asetat):

• Tek Seçenek: AR-AFFF %6
• Uygulama Oranı: 8-12 L/dk/m²
• Not: Orta derece polar çözücü özelliği

Eterler (Dietil Eter, THF, MTBE):

• Tek Seçenek: AR-AFFF %6
• Uygulama Oranı: 8-12 L/dk/m²
• Özel Dikkat: Çok düşük parlama noktası, hızlı müdahale kritik

KARMA YAKIT KARIŞIMLARI

SICAKLIK ETKİLERİ VE ÖZEL DURUMLAR

Yüksek Sıcaklık Uygulamaları (>100°C yakıt):

Not: Protein bazlı köpükler yüksek sıcaklıklarda en dayanıklıdır.

Düşük Sıcaklık Uygulamaları (<0°C ortam):

SEÇİM KRİTERLERİ ÖZETİ

AFFF Seçilmeli:

✓ Havaalanları ve hızlı müdahale

✓ Yüksek uçuculuklu yakıtlar

✓ Mobil sistemler

✓ Geniş alan yangınları

✓ Düşük sıcaklık ortamları

Florprotein/Protein Seçilmeli:

✓ Depolama tankları (alt enjeksiyon)

✓ Yüksek sıcaklık yakıtları

✓ Uzun süreli koruma gerekli

✓ Bütçe kısıtlı projeler

✓ Çevre hassasiyeti yüksek

AR-AFFF Seçilmeli (Zorunlu):

✓ Polar çözücüler

✓ Alkoller ve ketonlar

✓ Karma yakıt tesisleri

✓ Kimya endüstrisi

✓ Biyoyakıt tesisleri

Florsuz F3 Seçilmeli:

✓ Çevre koruma öncelikli

✓ Yasal PFAS kısıtlamaları

✓ Su kaynaklarına yakın

✓ Uzun vadeli sürdürülebilirlik

✓ Toplumsal kabul önemli

ÖNEMLİ UYARI: Yakıt tipinin doğru belirlenmesi kritiktir. Yanlış köpük seçimi yangını söndüremez, hatta kötüleştirebilir. Şüpheli durumlarda AR-AFFF %6 evrensel koruma sağlar ancak maliyeti yüksektir.

ELEKTRİKLİ EKİPMANLARDA KÖPÜK SORUNU

A) Elektrik İletkenliği Problemi

Neden Sorunludur?

• Köpükler su bazlıdır
• Su elektrik iletir
• Elektrik çarpması riski
• Ekipman hasarı

Risk Analizi Tablosu:

Sorunlar ve Sonuçları:

1. Elektrik Çarpması:

• ✗ Su bazlı köpük iletken
• ✗ İtfaiyeciler için ölüm riski
• ✗ Tesis personeli tehlikede
• ✗ İletkenlik: 100-1000 μS/cm

2. Ekipman Hasarı:

• ✗ Elektronik kartlara su girişi
• ✗ Kısa devre
• ✗ Korozyon (uzun vadede)
• ✗ Veri kaybı
• ✗ Sistem arızası
• ✗ Pahalı onarımlar

3. İş Sürekliliği:

• ✗ Uzun süreli kesinti
• ✗ Veri merkezi çökmeleri
• ✗ Üretim durması
• ✗ Finansal kayıplar

Özel Durumlar:

Trafo Yağı Yangınları:

• ⚠️ Dikkat: Su köpük kullanılabilir AMA
• ✓ Trafo enerjisiz olmalı
• ✓ Topraklama yapılmalı
• ✓ İzolasyon sağlanmalı
• ✓ Minimum 5 metre güvenlik mesafesi
• ✓ İletkenlik testi yapılmalı

Akü Odaları:

• ⚠️ Hidrojen gazı riski
• ⚠️ Asit reaksiyonu
• ⚠️ Su ile reaksiyon
• ✓ Özel eğitim gerekli
• ✓ Havalandırma sonrası müdahale

REAKTIF METALLER VE KİMYASALLAR

A) Su ile Reaksiyona Giren Maddeler

Tehlikeli Reaksiyonlar Tablosu:

YANGIN SINIFLARINA GÖRE KÖPÜK UYGUNLUĞU

GENEL YANGIN SINIFI TABLOSU

KRİTİK YASAK LİSTESİ

YANGIN TÜRLERİNE GÖRE DETAYLI KARAR AĞACI

KARAR AĞACI: KÖPÜK KULLANILABİLİR Mİ?

YANGIN TESPİT EDİLDİ
│
├─ YANGIN SINIFI?
│  │
│  ├─ A SINIFI (Katı Madde)
│  │  ├─ Normal katı madde? → SU tercih et (köpük 2. seçenek)
│  │  └─ Reaktif metal/kimyasal? → KÖPÜK YASAK ❌
│  │
│  ├─ B SINIFI (Yanıcı Sıvı)
│  │  ├─ Hidrokarbon? → KÖPÜK UYGUN ✓
│  │  ├─ Polar çözücü? → Sadece AR-AFFF ✓
│  │  └─ Yemek yağı? → KÖPÜK YASAK ❌ (F sınıfı)
│  │
│  ├─ C SINIFI (Gaz)
│  │  ├─ Gaz kaynağı kesilebilir mi?
│  │  │  ├─ EVET → Kes, sonra köpük (yardımcı)
│  │  │  └─ HAYIR → KÖPÜK ETKİSİZ ⚠️
│  │  │
│  │  ├─ Asetilen? → KÖPÜK YASAK ❌
│  │  ├─ Hidrojen? → KÖPÜK ETKİSİZ ⚠️
│  │  └─ LPG (BLEVE riski)? → SU ile soğut (köpük değil)
│  │
│  ├─ D SINIFI (Metal)
│  │  └─ TÜM METALLER → KÖPÜK MUTLAK YASAK ❌❌❌
│  │
│  ├─ E SINIFI (Elektrik)
│  │  ├─ Enerji var mı?
│  │  │  ├─ VAR → KÖPÜK ÖLÜMCÜL ❌❌❌
│  │  │  └─ YOK → Test et, sonra dikkatli kullan ⚠️
│  │  │
│  │  ├─ Yüksek voltaj (>1000V)? → KÖPÜK YASAK ❌
│  │  ├─ Veri merkezi/elektronik? → KÖPÜK HASAR ❌
│  │  └─ Hassas ekipman? → GAZ AJANLAR ✓
│  │
│  └─ F SINIFI (Yemek Yağı)
│     └─ KÖPÜK YASAK - SU PATLAMASI ❌❌❌
│
├─ KİMYASAL TİPİ?
│  ├─ Reaktif metal (Na, K, Li, Mg, Al)? → YASAK ❌
│  ├─ Oksitleyici? → YASAK/DİKKAT ⚠️❌
│  ├─ Organometalik? → YASAK ❌
│  ├─ Piroforik? → YASAK ❌
│  ├─ Radyoaktif? → YASAK ❌
│  └─ Normal hidrokarbon? → UYGUN ✓
│
├─ ELEKTRİK DURUMU?
│  ├─ Enerjili ekipman? → YASAK ❌
│  ├─ Yüksek voltaj? → YASAK ❌
│  ├─ Hassas elektronik? → YASAK ❌
│  └─ Enerjisiz + test edilmiş? → DİKKATLİ ⚠️
│
├─ ÇEVRE HASSASIYETI?
│  ├─ İçme suyu kaynağı yakınında?
│  │  ├─ AFFF kullanılacak? → YASAK ❌ (PFAS)
│  │  └─ Florsuz köpük? → UYGUN ✓
│  │
│  ├─ Nehir/göl kıyısı? → DİKKATLİ (drenaj kontrolü) ⚠️
│  └─ Korunan alan? → İZİN GEREKEN ⚠️
│
└─ ÖZEL DURUMLAR?
   ├─ BLEVE riski (LPG tank)? → SU soğutma (köpük değil)
   ├─ Termal kaçış (Li-ion)? → Bol su (köpük etkisiz)
   ├─ Nükleer tesis? → ÖZEL PROSEDÜR
   └─ Hipergol yakıt? → ÖZEL EKİP

SEKTÖREL KÖPÜK YASAK/KISITLAMA ALANLARI

ENDÜSTRİYEL SEKTÖRLER