Tekstil Fabrikalarında Yangın Tehlikesi, Yangından Korunma ve Güvenlik Önlemleri Nelerdir?
Sanayi Üretiminin Görünmeyen Tehlikesi “Yangın”
Tekstil sektörü, Türkiye ekonomisinin itici güçlerinden biridir. Ancak bu sektördeki üretim tesisleri; kullanılan yanıcı maddeler, yüksek ısı ve elektrikle çalışan makineler ve kimyasal kullanım yoğunluğu nedeniyle yangın açısından yüksek risk grubunda yer alır. Bu risk, yalnızca mal kaybı ile sınırlı değildir; aynı zamanda insan sağlığı, çevre güvenliği ve üretim sürekliliği de tehdit altındadır.
Yapılan çeşitli çalışmalar, bu tehlikenin boyutlarını somut verilerle ortaya koymakta ve çözüm yolları sunmaktadır. Bu makalede söz konusu akademik çalışma doğrultusunda, tekstil fabrikalarında yangın risklerinin nedenlerini, korunma yöntemlerini ve örnek olay analizine dayalı alınması gereken önlemleri detaylı biçimde inceleyeceğiz.
Yangının Temel Nedenleri: Görünenin Ötesinde Tehlikeler
Elektriksel Riskler
Yüksek titreşimli makineler, zamanla kablolarda gevşemelere, kısa devrelere ve kıvılcım oluşumuna neden olur. Bu kıvılcımlar, havada süzülen tiftik ve tozla birleştiğinde kolaylıkla yangın başlatabilir. Kötü topraklama, aşırı yüklenmiş prizler ve yıpranmış panolar da yangın riskini ciddi oranda artırır.
Depolama Riskleri
Pamuk, polyester gibi liflerin depolandığı alanlar düzensiz, sıkışık ve havalandırmasız ise, yangın durumunda alevin yayılma hızı katlanarak artar. Forkliftlerin kıvılcım üretmesi ya da balyaların sürtünmesiyle yangın çıkma olasılığı yüksektir. Ayrıca elektrikli forklift şarj üniteleri iyi izole edilmezse ciddi patlama riski doğurur.
Kimyasal Tehlikeler
Boyahanelerde kullanılan solvent, asit, alkali gibi maddeler yangını tetikleyebilecek özellikte gaz ve buharlar yayar. Yanlış depolanan bu kimyasallar üretim alanında bulunduğunda, yangın veya patlama riskini ciddi şekilde artırır. Güvenlik Bilgi Formlarına (SDS) uygun sınıflandırılmayan depolama, büyük tehlikelere yol açabilir.
Üretim Süreçlerinde Riskli Noktalar
Harman Hallaç ve Tarama
Bu aşamada pamuk elyafı yüksek oranda toz haline gelir. Metal parçalarla temas eden yabancı cisimler, kıvılcım oluşturur. Bu ortamda toz havada süzülüyorsa, patlayıcı bir atmosfer oluşur.
İplik Üretimi
Üfleme ve pnömatik taşıma sistemlerinde tiftiklerin birikmesiyle kısa devreler oluşabilir. Kıvılcım dedektörü, söndürme sistemleri ve erken müdahale sensörleri hayati önem taşır.
Boyama ve Terbiye
Buharla çalışan makinelerde termostat arızaları yangına neden olabilir. Ayrıca kurutma aşamasında kumaşın aşırı ısınması yangın çıkarabilir. Bu alanlarda hem otomatik söndürme hem de havalandırma sistemleri bir arada çalışmalıdır.
Yangından Korunma ve Güvenlik Önlemleri
Pasif Önlemler
-
Yangına dayanıklı yapı malzemeleri: Bina içi bölmeler en az 90 dakika yangına dayanıklı olmalıdır.
-
Kaçış yolları: Aydınlatılmış ve açık tutulmalı, yangın kapıları otomatik kapanmalıdır.
-
Kimyasal sınıflandırma: Kimyasallar fiziksel ve kimyasal özelliklerine göre gruplandırılmalı, birbiriyle tepkimeye girecek maddeler ayrılmalıdır.
Aktif Önlemler
-
Sprinkler sistemleri: NFPA 13 standardına uygun sistem kurulmalıdır. Pamuk depolama alanlarında otomatik söndürme sistemi zorunludur.
-
Kıvılcım dedektörleri: Özellikle harman ve üfleme sistemlerinde entegre edilmelidir.
-
Yangın dedektörleri: Alev, ısı ve ışın dedektörlerinin birlikte kullanılması yanlış alarmları azaltır.
-
Yangın tatbikatları: Personelin periyodik olarak eğitilmesi zorunludur.
Tekstil fabrikalarında yangın riski yüksek alanlar nerelerdir?
Depolama Alanları
-
Pamuk, polyester gibi elyaflar yoğun şekilde depolanır. Bu malzemeler yüksek oranda yanıcıdır.
-
Düzensiz ve sık istiflenmiş balyalar, yangının hızla yayılmasına neden olur.
-
Elektrikli forkliftlerin şarj alanları, kıvılcım çıkararak yangın riski oluşturur.
-
Kimyasal depolama, uygun yapılmadığında patlama riski taşır.
Harman Hallaç ve Tarama Bölümleri
-
Elyafın açıldığı ve düzleştirildiği bu bölümde yüksek toz ve tiftik birikir.
-
Metal parça veya taşlar, makinede sürtünme ile kıvılcım oluşturabilir.
-
Elektrik bağlantılarındaki gevşeklik ve ısınma, yangına neden olabilir.
Üfleme ve Pnömatik Taşıma Sistemleri
-
Liflerin hava ile taşındığı sistemlerde statik elektrik ve kıvılcım oluşabilir.
-
Bu alanlarda oluşan yangın, sistem kanallarıyla hızla yayılır.
İplik Üretim Alanları
-
Sürekli çalışan motor ve silindirlerde ısı artışı olur.
-
Biriken tozlar ve tiftikler elektrik sistemleriyle temas ettiğinde yangına neden olabilir.
Boyahane ve Terbiye Tesisleri
-
Yanıcı kimyasallar, solventler, reçineler ve yapıştırıcılar kullanılır.
-
Yetersiz havalandırma ile birleşince patlayıcı gaz ortamları oluşabilir.
-
Kurutma makineleri termostat arızası nedeniyle aşırı ısınarak yangın çıkarabilir.
Elektrik Panoları ve Dağıtım Hatları
-
Tiftik ve toz birikimi ile kısa devre riski artar.
-
Aşırı yüklenmiş prizler ve kötü topraklama da ciddi tehlike oluşturur.
Tekstil Fabrikalarında Bölüm Bazlı Yangın Güvenlik Önlemleri Nasıldır?
Depolama Alanları (Pamuk, Elyaf, Kimyasal)
Risk: Yanıcı elyafların sık istiflenmesi, forklift kıvılcımı, kimyasal buharlar
Önlemler:
-
Elyaf depoları, üretim alanından yangın duvarları ile ayrılmalı
-
Otomatik sprinkler sistemleri kurulmalı (NFPA 13 uyumlu)
-
Alev veya ısı dedektörleri (tozdan etkilenmeyen tip) kullanılmalı
-
Pamuk balyaları maks. 4.6 m yüksekliğinde istiflenmeli
-
Kimyasallar yanıcılık sınıfına göre ayrılmalı, SDS’lere göre depolanmalı
-
Forklift şarj alanları havalandırmalı ayrı bölme içinde olmalı
-
Acil durum göz duşu ve kimyasal sızıntı havuzu bulunmalı
Harman Hallaç – Tarama (Tozlu Ortamlar)
Risk: Yüksek toz ve tiftik birikimi, metal parça kaynaklı kıvılcım
Önlemler:
-
Kıvılcım dedektörleri ve bastırma sistemleri pnömatik hatlara entegre edilmeli
-
Isıya duyarlı kablolu algılama sistemleri kullanılmalı
-
Toz temizleme sistemleri (endüstriyel vakum) düzenli çalışmalı
-
Otomatik sulu söndürme nozulları üfleme kanallarına yerleştirilmeli
-
Makineler arası mekanik koruma panelleri kurulmalı
-
Statik elektrik topraklama sistemi kullanılmalı
Pnömatik Taşıma Sistemleri
Risk: Liflerin hızlı taşındığı kanallarda patlayıcı atmosfer oluşumu
Önlemler:
-
Kıvılcım dedektörü + sulu/gazlı söndürme nozulları entegre edilmeli
-
Hattın girişinde metal parça algılayıcı (metal dedektör) bulunmalı
-
Patlama tahliye kapakları ve basınç boşaltma bacaları kurulmalı
-
Taşıma borularında statik elektrik önleyici topraklama yapılmalı
İplik Üretim Alanları
Risk: Sürtünme, elektrikli motorlarda ısınma, kısa devre
Önlemler:
-
Tüm makineler termal sensörlerle izlenmeli
-
Elektrik panoları toz geçirmez sızdırmaz kapaklarla korunmalı
-
Yangına dayanıklı pano içi söndürme sistemi (örneğin Prevento Jel) kullanılmalı
-
Düzenli bakım ve temizlik programı zorunlu olmalı
Boyahane ve Terbiye İşletmeleri
Risk: Solventli kimyasallar, sıcak kurutma makineleri, buhar
Önlemler:
-
Kimyasallar, patlamaya dayanıklı duvarlara sahip ayrı depolarda tutulmalı
-
Patlamaya karşı havalandırma ve gaz tahliye sistemleri kurulmalı
-
Sıcaklık kontrollü makinelerde otomatik ısı kesici termostatlar olmalı
-
Boyahane zeminleri kaymaz ve kimyasal geçirmez epoksi ile kaplanmalı
-
Üretim alanına otomatik dozajlama sistemi ile kimyasal aktarımı yapılmalı
-
Yangın alarm sistemi + sulu/gazlı söndürme nozulları birlikte çalışmalı
Elektrik Panoları ve Dağıtım Hatları
Risk: Kısa devre, gevşek bağlantı, toz ve tiftik birikimi
Önlemler:
-
Diferansiyel röle, termik manyetik şalter gibi koruma ekipmanları şart
-
Panolar IP65 korumalı, toz geçirmez, sızdırmaz tipte olmalı
-
İç yüzeylerine Prevento jel veya gazlı mikro söndürme kapsülleri yerleştirilmeli
-
Isı ve ark sensörleri ile erken alarm sistemleri kurulmalı
-
Haftalık termal kamera ile pano sıcaklık kontrolü yapılmalı
Ekstra: Genel Fabrika Güvenliği İçin Tavsiyeler
-
Yangın tatbikatları yılda en az 2 defa yapılmalı
-
Yangın acil durum ekipleri belirlenip eğitilmeli
-
Tüm çalışanlar yangın söndürme cihazları kullanımı eğitimi almalı
-
Kaçış yolları tabelalı, aydınlatmalı ve daima açık tutulmalı
