Adresli Yangın Alarm Sistemleri Nasıl Çalışır? Uygulanan Senaryolar ve İşlevler
Adresli yangın alarm sistemleri, yangın anında bir binada gerekli kontrol fonksiyonlarının otomatik olarak yerine getirilmesini sağlayan gelişmiş güvenlik sistemleridir. Bu sayede yangına erken müdahale edilmesi, binanın güvenli bir şekilde tahliye edilmesi ve yangının büyümesinin önüne geçilmesi mümkün hale gelir.
Özellikle orta ve büyük ölçekli projelerde, olası senaryolar önceden belirlenir ve yangın algılama paneli bu senaryolara uygun şekilde programlanır. Böylece yangın durumunda yangın algılama ve alarm paneli, tüm kontrol ve uyarı fonksiyonlarını otomatik olarak ve tek başına yerine getirebilir.
Bu sistemler sayesinde, hem can hem de mal güvenliği en üst düzeyde sağlanırken, olası riskler minimuma indirilir ve yangın yönetimi süreci tamamen kontrol altına alınır.
Yangın Algılama ve Alarm Sistemi Nedir? Çeşitleri Nelerdir? Konulu Makalemizi Okumak İçin Tıklayınız.
Yangın alarm sistemlerindeki senaryoları inceleyelim.
Yangın anında bina genelinde can güvenliğini en üst seviyede tutmak ve yangının etkilerini en aza indirmek amacıyla, adresli yangın algılama ve alarm sisteminin aşağıda belirtilen kontrol fonksiyonlarını otomatik olarak devreye alması gerekmektedir:
Acil Anons Sistemi
Yangın algılandığında, acil anons sistemi otomatik olarak devreye girmelidir. Binadaki tüm bireyler sesli yönlendirmelerle bilgilendirilmeli ve güvenli tahliye için gerekli yönlendirmeler yapılmalıdır.
Asansör Kontrolü
Yangın anında binadaki tüm asansörler, otomatik olarak zemin kata inip kapılarını açık konumda beklemelidir. Bu işlem, yangın paneli tarafından kontrol edilmelidir. Panel programı bu senaryoya uygun şekilde hazırlanmalıdır.
Kartlı Geçiş Sistemleri
Yangın durumunda kartlı geçişle kontrol edilen tüm kapılar serbest geçiş (fail-safe) konumuna geçmelidir. Böylece binada bulunan herkes, konumuna bakılmaksızın kolayca dışarı çıkabilmelidir. Sistem tasarımı ve panel programı bu fonksiyona uygun biçimde düzenlenmelidir.
Yangın Kapıları ve Kapı Tutucular
Normalde elektromıknatıs veya tutucu sistemlerle açık tutulan yangın kapıları, yangın anında otomatik olarak kapanmalıdır. Böylece gerekli yangın zonları oluşturulmalı ve dumanın yayılması önlenmelidir.
Basınçlandırma Sistemleri
Yangın sırasında yangın merdiveni ve asansör şaftlarında bulunan basınçlandırma fanları otomatik olarak devreye girmelidir. Bu fanlar ilgili alanları basınçlandırarak duman girişini engellemelidir.
Enerji Kesimi
Binanın acil durum enerji hattı dışındaki tüm enerji beslemeleri otomatik olarak devre dışı bırakılmalıdır. Böylece elektrik kaynaklı ikincil risklerin önüne geçilmelidir.
Turnike Sistemleri
Bina giriş ve çıkışlarındaki turnikelerin kolları, yangın alarmı anında otomatik olarak düşmeli ve serbest geçişe izin vermelidir. Bu sayede tahliye süreci hızlandırılmalıdır.
Klima ve Havalandırma Sistemleri
Yangın durumunda bina içi temiz hava sağlayan klima santralleri otomatik olarak durdurulmalı, böylece yangının büyümesine neden olabilecek oksijen girişi azaltılmalıdır.
Duman Tahliye Sistemi
Yangın algılama sisteminin aktif hale gelmesiyle birlikte duman tahliye sistemi otomatik olarak devreye girmelidir. Duman emiş damperleri açılarak ortamdaki duman hızlı ve kontrollü biçimde dışarı atılmalıdır.
Yangın Güvenliği Açısından Dikkat Edilmesi Gereken Önemli Hususlar.
Yangın Algılama ve Alarm Sistemi Parçaları Nelerdir? Okumak İçin Tıklayınız.
Otopark Bariyer Sistemleri
Binaya ait otoparklarda kollu bariyer veya benzeri geçiş sistemleri bulunuyorsa, yangın anında bu sistemler otomatik olarak açılmalı ve araçların güvenli şekilde tahliyesine olanak tanımalıdır. Böylece acil durum müdahale araçlarının erişimi kolaylaştırılırken, bina içindeki araçların hızlıca dışarı çıkması da sağlanır.
Yangın Damperleri
Yangın anında binadaki yangın damperleri otomatik olarak kapanmalıdır. Bu sayede dumanın ve alevin farklı mahallere yayılması önlenir, yangının kontrol altında tutulması kolaylaşır.
Sprinkler Sistemi İzleme Fonksiyonu
Yangın algılama sistemi, Sprinkler (yağmurlama) sistemi ile entegre çalışmalıdır. Bu kapsamda, sistemin her katta bulunan akış switch’leri ve kesme vanaları yangın paneli tarafından sürekli olarak izlenmelidir. Böylece Sprinkler sisteminin devreye girip girmediği veya olası bir arıza durumu anında tespit edilerek gerekli önlemler alınabilir.
Bu ve buna benzer birçok sistem yangın algılama sistemi paneli tarafından izlenmekte ve kontrol edilmektedir. Bütün bu sistemin programlanması yangın algılama sistemi tarafından yapılmaktadır.
Yangın Senaryolarının Uygulanma Koşulları
Elbette bu yangın senaryoları, herhangi bir yangın dedektöründen alarm geldiğinde otomatik olarak devreye girmemelidir. En gelişmiş ve güvenilir sistemlerde bile hatalı alarm (yanlış pozitif) riski bulunmaktadır.
Bu nedenle, tek bir dedektörden gelen alarm sinyaliyle tüm senaryonun devreye girmesi ve binanın tahliye edilmesi, ciddi zaman ve iş gücü kayıplarına yol açabilir. Özellikle binlerce kişinin çalıştığı büyük yapılarda, bu tür yanlış tahliyeler operasyonel aksaklıklara, panik durumlarına ve üretim verimliliğinde düşüşlere neden olabilir.
Dolayısıyla, yangın senaryosunun aktif hale gelmesi için alarm doğrulama prensipleri uygulanmalı; alarm sinyalinin farklı zonlardan ya da dedektör tiplerinden teyit edilmesi sağlanmalıdır. Böylece sistem hem güvenilirliğini artırır hem de gereksiz müdahalelerin önüne geçilmiş olur.
“Yangın Güvenliği İçin Risk Analizi Nasıl Yapılır?” Okumak İçin Tıklayınız.
Bu tür hatalı alarm durumlarının önüne geçebilmek için, aynı bölgedeki iki dedektörden alarm onayı alınması prensibi uygulanmalıdır. Yani, bir yangın dedektöründen alarm sinyali geldiğinde sistem ön alarm durumuna geçmeli ve ilgili bölge kontrol edilmelidir.
Eğer kısa süre içinde ikinci bir dedektörden de alarm sinyali alınırsa, bu durumda yangın alarmı kesinleşmiş sayılmalı ve sistem yangın senaryosunu devreye almalıdır. Ancak bu noktada, alarmın gözle teyit edilmesi için sisteme belirli bir süre tanımlanması gerekir.
Bu süre, binanın en uzak noktasına bir kişinin asansör kullanmadan ulaşabileceği süre dikkate alınarak belirlenmelidir. Genel olarak bu süre 120 ile 240 saniye (2–4 dakika) arasında olmalıdır.
-
Sürenin fazla tanımlanması, yangının büyümesine ve kontrolün zorlaşmasına yol açabilir.
-
Sürenin çok kısa tanımlanması ise, yangın gözle doğrulanmadan tüm senaryoların devreye girmesine neden olabilir.
Dolayısıyla, doğru süre aralığının belirlenmesi, hem sistemin güvenilirliğini hem de müdahale etkinliğini doğrudan etkileyen kritik bir unsurdur.
Belirlenen süre sonunda, görevli personel yangın alarmının geldiği bölgeyi gözle kontrol eder. Eğer gerçekten yangın tespit edilirse, durum derhal ilgili birimlere bildirilir. Bu teyidin ardından yangın alarm sistemi otomatik olarak devreye girer, belirlenen yangın senaryoları uygulanmaya başlar ve binanın tahliyesi kontrollü şekilde gerçekleştirilir.
Ancak yapılan gözle kontrol sonucunda alarmın yalancı (hatalı) alarm olduğu anlaşılırsa, görevli bu durumu yine ilgili birimlere bildirir. Ardından, yangın paneli başındaki güvenlik personeli, tanımlanan süre dolmadan alarmı manuel olarak iptal eder. Böylece senaryoların gereksiz yere devreye girmesi ve binanın boşaltılması önlenmiş olur.
Bu yaklaşım sayesinde hem hatalı alarmlardan kaynaklanabilecek zaman ve iş gücü kayıplarının önüne geçilir hem de gerçek yangın durumlarında hızlı ve doğru müdahale sağlanır.
Yangın Algılama ve Alarm Sisteminin Temellerini Tanıyalım.
Yangın alarm sistemlerinde oluşturulan senaryolar, genellikle gece ve gündüz modu olmak üzere iki farklı çalışma prensibine sahiptir.
Gece modunda, bina genellikle kullanım dışı olduğundan, sistem maksimum güvenlik modunda çalışır. Bu durumda, burada bahsedilen alarm teyit süreci uygulanmaz; herhangi bir dedektörden gelen alarm sinyali sonrasında yangın senaryosu doğrudan devreye girer. Böylece olası bir yangına en kısa sürede otomatik müdahale sağlanır.
Gündüz modunda ise bina aktif kullanımda olduğundan, ön alarm uygulaması mutlaka devreye alınmalıdır. Bu sayede olası yalancı alarmlar kontrol edilebilir ve gereksiz tahliyelerin önüne geçilir.
Sonuç olarak, bir binada yangın algılama sisteminin temel çalışma mantığı; doğru alarm doğrulaması, zamanlama prensipleri ve mod bazlı senaryo yönetimi üzerine kuruludur. Bu prensipler, hem can hem de mal güvenliğinin etkin biçimde sağlanması açısından büyük önem taşır.
Yangın alarm sistemi senaryo matrisi (örnektir).
Yangın alarm sistemi senaryo matrisi, yangın güvenlik sisteminin doğru çalışmasını sağlamak için olası durumları ve sistemin bu durumlara nasıl tepki vereceğini gösteren bir tablodur. Aşağıda, bir yangın alarm sistemi için örnek bir senaryo matrisi sunulmuştur.
| Senaryo | Algılama Durumu | Alarm Durumu | Sesli Uyarı | Görsel Uyarı | Yetkili Bildirimi | Yapılacak Eylem |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1. Duman Algılaması | Duman tespiti | Alarm aktif | Evet (yüksek ses) | Evet (flaşörler) | Evet (itfaiye ve güvenlik) | Tahliye, itfaiye çağırma |
| 2. Sıcaklık Artışı | Sıcaklık artışı tespiti | Alarm aktif | Evet (yüksek ses) | Evet (flaşörler) | Evet (itfaiye ve güvenlik) | Tahliye, itfaiye çağırma |
| 3. Yangın Alarmı Butonuna Basılması | Manuel tetikleme | Alarm aktif | Evet (yüksek ses) | Evet (flaşörler) | Evet (itfaiye ve güvenlik) | Tahliye, itfaiye çağırma |
| 4. Hata Durumu (Cihaz Arızası) | Arıza tespiti | Alarm pasif | Hayır | Hayır | Evet (bakım ekibi) | Cihazın kontrol edilmesi |
| 5. Yangın Kontrol Sistemi (Sprinkler) Çalışması | Sprinkler çalışması | Alarm aktif | Evet (yüksek ses) | Evet (flaşörler) | Evet (itfaiye ve güvenlik) | Tahliye, itfaiye çağırma |
| 6. Alarm Sisteminin Kapatılması (Yanlış Alarm) | Yanlış alarm tespiti | Alarm kapalı | Hayır | Hayır | Evet (güvenlik) | Sistemi yeniden başlatma |
| 7. Olası Yangın Kapanma Durumu | Yangın sönmüş tespiti | Alarm pasif | Hayır | Hayır | Evet (güvenlik) | Yangın sonrası alan kontrolü |
Bu matriste yangın alarm sisteminin farklı senaryolara nasıl tepki verdiği belirtilmiştir. Senaryoları oluştururken, alarmın doğru zamanda ve doğru şekilde tetiklenmesi ve gerekli önlemlerin alınması önemlidir.
Yeni bir Hizmet Sağlayıcının atanması, yangın alarm sisteminin özel bir denetimini gerektirir ve bu denetim sırasında; yetersiz algılama, sirenler, güç kaynakları, uygunsuz kablolama ve bir bölge planının veya diğer uygun diyagramatik temsillerin eksikliği gibi tüm önemli uyumsuzluk alanları belirlenmelidir.
Bu uyumsuzluklar Müşteriye rapor edilmelidir ve Müşteri gerekli düzeltici işlemleri düzenlemekle yükümlüdür. Mevcut olduğu durumlarda Hizmet Sağlayıcı, tüm mevcut kayıtları (Tasarım ve Kurulum Sertifikaları, Kullanım ve Bakım Kılavuzu, Test Kayıtları, yerinde çizimler, Günlük Defteri ve tüm değişikliklerin kaydı) temin etmeli ve incelemelidir.
BS 5839-1, tüm Acil Arıza Çağrılarına, müşteri tarafından çağrı yapıldıktan sonra 8 saat içinde müdahale edilmesi gerektiğini belirtir. Arızaların veya hasarın mümkün olan en kısa sürede onarılması tavsiye edilir. İdeali, ilk tespit edildiklerinde onarılmasıdır.
Standart bir optik dedektörün ömrü 10 yıldır, ancak bazı özel üreticiler daha uzun bir ömür süresi önermektedir. Bununla birlikte, dedektörler bulundukları ortama göre kalibre edilmeli ve çevresel faktörlere bağlı olarak bozulmaya karşı hassastır. Örneğin, çok tozlu bir ortamda bulunan bir dedektör, temiz bir ortamda bulunan bir dedektörden daha erken değiştirilmesi gerekecektir.
Kullanıma, teste ve çevresel faktörlere bağlı olarak, yangın alarm paneli pilinin standart ömrü 4 yıldır – üretici tarafından aksi belirtilmedikçe. Yangın alarm paneli pillerinin ömrü BS 5839 45.4‘e göre kontrol edilmelidir.
Bir yıl içinde bir yangın tatbikatı yapmanız ve bu tatbikatın sonuçlarını yangın güvenliği ve tahliye planınızı bilgilendirmek üzere kaydetmeniz gerekmektedir.
Yangın alarmınızı haftada bir kez belirli bir saatte test etmelisiniz. Alarmı test etmeden önce binadaki insanlara bunun düzenli bir test olduğunu ve tahliye gerektirmediğini bildirmelisiniz. Ayrıca Alarm Alım Merkezine (ARC) testi başlatmak üzere olduğunuzu bildirerek Acil Servisleri bilgilendirmemeleri gerektiğini söylemelisiniz.
Düzenli Denetim sırasında; sistem günlük defteri kontrol edilir, yapısal veya kullanım değişikliklerinin sistemin uygunluğunu etkileyip etkilemediğini görmek için görsel bir inceleme yapılır (gerektiğinde cihazların yerlerinin değiştirilmesi / eklenmesi), yanlış alarm olay oranları kaydedilir, pil voltajı kontrol edilir, pillerin servis durumu ve sonraki hizmet ziyareti öncesinde arızalanma olasılığına karşı yük testi yapılır, yangın alarm cihazlarının çalışması kontrol edilir, Alarm Sinyali İletimi kontrol edilir, CIE’nin tüm yardımcı fonksiyonları test edilir, tüm arıza göstergeleri kontrol edilir, yazıcılar test edilir ve yeterli miktarda yazıcı sarf malzemesi (yazıcı ruloları) mevcut olduğu doğrulanır. Radyo sistemleri üretici önerilerine uygun olarak servis edilmelidir. Üretici tarafından önerilen kontroller ve testler sistem genelinde yapılmalıdır. Belirlenen tüm kusurlar kaydedilmeli ve müşteriye bildirilmelidir, sistem günlük defteri tamamlanmalı ve bir denetim ve servis belgesi düzenlenmelidir.
Regulatory Reform (Fire Safety) Order 2005, sorumlu kişinin yangın dedektörleri ve alarmları ile donatılmış ve uygun bir bakım sistemine sahip olduğundan emin olmasını zorunlu kılar. BS 5839-1, bu sistemlerin neyin uygun, yeterli, verimli, iyi ve yetkin olarak kabul edildiği konusunda rehberlik eder. Bu gereksinimi yerine getirmek için sorumlu kişinin, kendisine önleyici ve koruyucu önlemleri uygulamada yardımcı olacak bir Yetkin Kişi (18.5) ataması gereklidir (18.1). BS 5839 Bölüm 1, tüm yangın alarm ve algılama sistemlerinin düzenli bir kontrol ve bakım düzenine tabi olmasını önerir. Bir Yetkin Kişi tarafından gerçekleştirilen ardışık ziyaretler arasındaki süre, 6 ayı aşmamalıdır. Sistem üzerindeki tüm ekipmanlar 12 aylık bir süre içinde kontrol edilmelidir. Yıllık (100%) bir kontrol bir ziyarette gerçekleştirilebilirken, en az 6 ayda bir sistemin kontrol edilmesi gereklidir.
Adresli yangın alarm sistemleri, bir binada bulunan yangın algılama cihazlarının her birine benzersiz bir adres atandığı sistemlerdir. Bu sistemlerde, her bir algılayıcı ve alarm cihazı, bir kontrol paneli üzerinden adreslenebilir ve test edilebilir. Bu sayede, bir yangın durumunda hangi algılayıcının aktif olduğu hızlı bir şekilde tespit edilebilir ve yangın müdahale ekiplerine doğru bilgi verilebilir. Ayrıca, adresli yangın alarm sistemleri genellikle büyük ölçekli binalarda ve endüstriyel tesislerde kullanılır.